Ukąszenia przez kleszcze mogą skutkować zachorowaniami na tzw. choroby odkleszczowe – najczęściej jest to borelioza i odkleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Epidemiolodzy szacują, że ok. 15% – 30% kleszczy jest zakażonych i tylko one, w przypadku ugryzienia mogą spowodować rozwój choroby. Drobnoustroje są przetransportowane do organizmu człowieka (krwioobiegu) wraz ze śliną lub wymiocinami, wtarcia znajdujących się na skórze wydalin zakażonego kleszcza w zranione miejsce, czy rozgniecenia kleszcza i wtarcia jego treści w zranioną skórę.
Pierwszym objawem rozwijającej się boreliozy jest tzw. rumień wędrujący (obrączkowy z charakterystycznym przejaśnieniem wewnątrz, czasem przypomina tarczę strzelecką). Rumień pojawia się między 3 a 30 dniem od ukłucia przez kleszcza. Znaczenie diagnostyczne ma rumień powyżej 5 cm średnicy (jego wielkość może dochodzić do kilkudziesięciu cm). Objaw ten pojawia się w ok. 30 – 70 % przypadkach boreliozy. Czasami towarzyszą mu również objawy rzekomogrypowe. Niezdiagnozowana i nieleczona borelioza może z czasem pojawić się jako postać późna pod postacią wędrujących bólów stawowo-mięśniowych, neuroboreliozy, czy objawów sercowych.
Drugim schorzeniem wywołanym przez zakażone kleszcze jest KZM początkowo manifestujące się objawami grypopodobnymi z towarzyszącą gorączką.
W przypadku uzasadnionych podejrzeń o zakażenie krętkami borrelia podaje się antybiotyk (bardzo istotny jest wywiad) tylko na zlecenie lekarza.
Zachorowaniu na KZM możemy się chronić stosując szczepienia ochronne (zalecane głównie osobom z grup ryzyka w związku z wykonywaną pracą).
Jak zatem zapobiegać ukąszeniom, a jednocześnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na choroby przenoszone przez kleszcze?
Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest właściwa ochrona przed ukąszeniem, a w przypadku ukąszenia prawidłowym usunięciem kleszcza:
- właściwa odzież (podczas przebywania na terenach zamieszkałych przez kleszcze) – długi rękaw, długie nogawki, obcisłe przy kostkach lub wpuszczone w skarpety, obuwie zakrywające całą stopę, odzież najlepiej jasna (łatwiej zauważyć atakującego kleszcza), nakrycie głowy
- stosowanie preparatów odstraszających – repelentów lub impregnatów do ubrań (stosunkowo krótki czas ochrony należy ponawiać aplikację preparatu)
- sprawdzanie skóry pod kątem obecności kleszczy po powrocie do domu (kąpiel i oględziny całego ciała – szczególnie narażone są miejsca pod paskiem, okolice łydki w miejscu zakończenia skarpet, pachy i inne wilgotne miejsca ciała.
Prawidłowe usuwanie kleszcza przyssanego do skóry – jak najszybciej po stwierdzeniu jego obecności. Używamy do tego celu cienkich szczypczyków, należy uchwycić mocno kleszcza tuż przy skórze, wyciągnąć go energicznym, silnym ruchem. Po usunięciu okolicę skóry zdezynfekować. W przypadku, gdy fragmenty kleszcza pozostaną w skórze, w celu ich usunięcia należy udać się do lekarza. Podczas usuwania nie stosujemy olejów, kremów, lakieru do paznokci i innych, nie przypalamy go – każda taka próba może się zakończyć odruchowymi wymiotami pajęczaka, co będzie skutkowało dostaniem się zakażonego materiału do organizmu pokąsanego.
W przypadku KZM profilaktyka obejmuje szczepienia ochronne przeciwko tej chorobie.
Ponadto pamiętajmy aby dbać o nasze otoczenie – kleszcze bytują nie tylko w zaroślach, lasach, terenach podmokłych, ale również na skwerach, w przydomowych ogródkach, działkach, dlatego ich systematyczna pielęgnacja, częste koszenie traw, ogranicza sprzyjające warunki do zagnieżdżania się kleszczy, niszczone są też ich jaja.
Pamiętajmy także o naszych pupilach (psy, koty). Po każdym spacerze należy dokładnie je obejrzeć. Powinniśmy to robić nie tylko ze względu na nie, ale również na nas – przenoszą bowiem kleszcze do naszych domów. Kleszcze u zwierząt najczęściej przyczepiają się na grzbiecie, głowie, szyi, pod pachami oraz w pachwinach. Preferują miejsca, gdzie skóra jest delikatna lub w pobliżu naczyń krwionośnych. Stosować też należy środki odstraszające kleszcze dla zwierząt.
W Polsce kleszczem odpowiedzialnym za rozprzestrzenianie się chorób odkleszczowych jest gatunek kleszcza pospolitego. Dorosły kleszcz ma wielkość główki od szpilki – samica ma długość 3 – 4 mm, samiec do 2,5 mm. Kleszcz aby móc przejść w kolejną fazę rozwojową (larwa, nimfa, postać dorosła) musi napić się krwi zwierzęcia lub człowieka. Samica wypełniona krwią może powiększyć swoją objętość nawet dziesięciokrotnie. Kleszcz wyposażony jest w kłująco – ssący aparat gębowy (szczękoczułki). Ślina kleszczy zawiera składniki bioaktywne (np. środki znieczulające) – stąd ukłucie kleszcza jest niebolesne. Za pomocą narządów zmysłów kleszcz może reagować na różne bodźce otoczenia (termoreceptory pozwalające rozpoznać swoją „ofiarę” z odległości 1 – 1,5 m). Larwy są zazwyczaj spotykane w trawie do wysokości 30 cm, nimfy na trawach i roślinach niższych niż 1 m, a dojrzałe kleszcze (imago) na chwastach i trawach do 1,5 m wysokości. Aktywność kleszczy obserwuje się od marca do listopada (szczyt sezonowej aktywności ma miejsce w miesiącach od kwietnia do czerwca oraz wrześniu i październiku).
