Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Jabłonicy

Ukąszenia przez kleszcze mogą skutkować zachorowaniami na tzw. choroby odkleszczowe – najczęściej  jest to borelioza i odkleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Epidemiolodzy szacują, że ok. 15% – 30% kleszczy jest zakażonych i tylko one, w przypadku ugryzienia mogą spowodować rozwój choroby. Drobnoustroje są przetransportowane do organizmu człowieka (krwioobiegu) wraz ze śliną lub wymiocinami, wtarcia znajdujących się na skórze wydalin zakażonego kleszcza w zranione miejsce, czy rozgniecenia kleszcza i wtarcia jego treści w zranioną skórę. 

Pierwszym objawem rozwijającej się boreliozy jest tzw. rumień wędrujący (obrączkowy z charakterystycznym przejaśnieniem wewnątrz, czasem przypomina tarczę strzelecką). Rumień pojawia się między 3 a 30 dniem od ukłucia przez kleszcza. Znaczenie diagnostyczne ma rumień powyżej 5 cm średnicy (jego wielkość może dochodzić do kilkudziesięciu cm). Objaw ten pojawia się w ok. 30 – 70 % przypadkach boreliozy. Czasami towarzyszą mu również objawy rzekomogrypowe. Niezdiagnozowana i nieleczona borelioza może z czasem pojawić się jako postać późna pod postacią wędrujących bólów stawowo-mięśniowych, neuroboreliozy, czy objawów sercowych.

Drugim schorzeniem wywołanym przez zakażone kleszcze jest KZM początkowo manifestujące się objawami grypopodobnymi z towarzyszącą gorączką.

W przypadku uzasadnionych podejrzeń o zakażenie krętkami borrelia podaje się antybiotyk (bardzo istotny jest wywiad) tylko na zlecenie lekarza.

Zachorowaniu na KZM możemy się chronić stosując szczepienia ochronne (zalecane głównie osobom z grup ryzyka w związku z wykonywaną pracą).

Jak zatem zapobiegać ukąszeniom, a jednocześnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na choroby przenoszone przez kleszcze?

Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest właściwa ochrona przed ukąszeniem, a w przypadku ukąszenia prawidłowym usunięciem kleszcza:

• właściwa odzież (podczas  przebywania na terenach zamieszkałych przez kleszcze) – długi rękaw, długie nogawki, obcisłe przy kostkach lub wpuszczone w skarpety, obuwie zakrywające całą stopę, odzież najlepiej jasna (łatwiej zauważyć atakującego kleszcza), nakrycie głowy
• stosowanie preparatów odstraszających – repelentów lub impregnatów do ubrań (stosunkowo krótki czas ochrony należy ponawiać aplikację preparatu)
• sprawdzanie skóry pod kątem obecności kleszczy po powrocie do domu (kąpiel i oględziny całego ciała – szczególnie narażone są miejsca pod paskiem, okolice łydki w miejscu zakończenia skarpet, pachy i inne wilgotne miejsca ciała.

Prawidłowe usuwanie kleszcza przyssanego do skóry – jak najszybciej po stwierdzeniu jego obecności. Używamy do tego  celu cienkich szczypczyków, należy uchwycić mocno kleszcza     tuż przy skórze, wyciągnąć go energicznym, silnym ruchem. Po usunięciu okolicę  skóry zdezynfekować. W przypadku, gdy fragmenty kleszcza pozostaną w skórze, w celu ich usunięcia należy udać się do lekarza. Podczas usuwania nie stosujemy olejów, kremów, lakieru do paznokci i innych, nie przypalamy go – każda taka próba może się zakończyć odruchowymi wymiotami pajęczaka, co będzie skutkowało dostaniem się zakażonego materiału do organizmu pokąsanego.

W przypadku KZM profilaktyka obejmuje szczepienia ochronne przeciwko tej chorobie.

Ponadto pamiętajmy aby dbać o nasze otoczenie – kleszcze bytują nie tylko w zaroślach, lasach, terenach podmokłych, ale  również na skwerach, w przydomowych ogródkach, działkach, dlatego ich systematyczna pielęgnacja, częste koszenie traw, ogranicza sprzyjające warunki do zagnieżdżania się kleszczy, niszczone są też ich jaja.

Pamiętajmy także o naszych pupilach (psy, koty). Po każdym spacerze należy dokładnie je obejrzeć. Powinniśmy to robić nie tylko ze względu na nie, ale również na nas – przenoszą bowiem kleszcze do naszych domów. Kleszcze u zwierząt najczęściej przyczepiają się na grzbiecie, głowie, szyi, pod pachami oraz w pachwinach. Preferują miejsca, gdzie skóra jest delikatna lub w pobliżu naczyń krwionośnych. Stosować też należy środki odstraszające kleszcze dla zwierząt.

W Polsce kleszczem odpowiedzialnym za rozprzestrzenianie się chorób odkleszczowych jest gatunek kleszcza pospolitego. Dorosły kleszcz ma wielkość główki od szpilki – samica ma długość  3 – 4 mm, samiec do 2,5 mm. Kleszcz aby móc przejść w kolejną fazę rozwojową (larwa, nimfa, postać dorosła) musi napić się krwi zwierzęcia lub człowieka. Samica wypełniona krwią może powiększyć swoją objętość nawet dziesięciokrotnie. Kleszcz wyposażony jest w kłująco – ssący aparat gębowy (szczękoczułki). Ślina kleszczy zawiera składniki bioaktywne (np. środki znieczulające) – stąd ukłucie kleszcza jest niebolesne. Za pomocą narządów zmysłów kleszcz może reagować na różne bodźce otoczenia (termoreceptory pozwalające rozpoznać swoją „ofiarę” z odległości 1 – 1,5 m). Larwy są zazwyczaj spotykane w trawie do wysokości 30 cm, nimfy na trawach i roślinach niższych niż 1 m, a dojrzałe kleszcze (imago) na chwastach i trawach do 1,5 m wysokości. Aktywność kleszczy obserwuje się od marca do listopada (szczyt sezonowej aktywności ma miejsce w miesiącach od kwietnia do czerwca oraz wrześniu i październiku).

Liczba dzieci z nadwagą i otyłością systematycznie rośnie, od kilku lat odsetek maluchów z nieprawidłową, za wysoką masą ciała, zwiększa się w tak szybkim tempie, że stał się problemem określanym mianem epidemii. Niestety, także wiele polskich dzieci ma nadwagę lub otyłość – według Instytutu Żywności i Żywienia w 2016 roku w Polsce było ich 25%.

Kiedy u dziecka stwierdza się nadwagę, a kiedy otyłość?

Aby sprawdzić, czy dziecko ma nadwagę lub otyłość, wystarczy posłużyć się wskaźnikiem masy ciała BMI. Prawidłowe wartości oraz odchylenia od normy można odczytać z tabel bądź tzw. siatek centylowych, które dopasowane są do płci i wieku dziecka.

Nadwagę u dziecka stwierdza się, gdy BMI jest równe lub większe od 85 centyla oraz mniejsze od 95 centyla, a otyłość, gdy wskaźnik BMI jest równy lub większy od 95 centyla.

Warto pamiętać, że gdy u dziecka zostanie stwierdzona nadwaga (zaburzenie) lub otyłość (choroba), to konieczne jest podjęcie działań, które umożliwią zmniejszenie masy ciała. Rodzice i opiekunowie powinni pamiętać, że nie jest to tylko kwestia estetyki i komfortu dziecka, ale przede wszystkim jego zdrowia, gdyż zwiększona ilość tkanki tłuszczowej wywołuje wiele problemów zdrowotnych.

Przyczyny nadwagi i otyłości u dzieci

Nadwaga i otyłość u dzieci występuje z różnych przyczyn, do których zalicza się przede wszystkim czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Nadmierną masę ciała determinują geny, które warunkują m.in. poziom łaknienia oraz szybkość przemiany materii. Nie oznacza to jednak, że skłonność genetyczna zawsze prowadzi u nich do nadwagi i otyłości, a także że istnieje konkretny gen, który odpowiada za nadmierną masę ciała. Oprócz predyspozycji genetycznych muszą występować także niekorzystne czynniki środowiskowe takie jak nieprawidłowe odżywianie, mała aktywność fizyczna, stres oraz niedobór snu. Rzadziej przyczyny nadwagi i otyłości u dzieci mają swoje przyczyny m.in. w chorobach genetycznych, stosowaniu niektórych leków  oraz zaburzeniach hormonalnych.

WAŻNE! W badaniach dr Gilles Plourde opublikowanych w 2006 roku w czasopiśmie „Canadian Family Physician” określono, że jednym z czynników ryzyka wystąpienia otyłości u dzieci jest otyłość rodziców. W przypadku, gdy rodzice chorują na otyłość, ryzyko, że dziecko także zachoruje, wynosi 70 proc.; z kolei u dziecka, gdzie tylko jedno z rodziców jest otyłe, ryzyko wynosi 50 proc., a gdy rodzice są szczupli, ryzyko wynosi 10 proc.

Przyczyny szybkiego wzrostu liczby dzieci z nadwagą lub otyłością w Polsce 

1. Sytuacja materialna mieszkańców Polski uległa znacznej poprawie. Rodziców stać na wiele różnorodnych produktów spożywczych, które kupują, często nie czytając ich składów, wartości energetycznej i tym samym wprowadzając je do diety dzieci, sprawiają, że staje się ona niezbilansowana oraz w konsekwencji także niezdrowa.
2. Dzieci codziennie stykają się z reklamami produktów, które zachęcają do zakupu, a których spożywane w nadmiarze powoduje m.in. nadwagę, otyłość oraz wiele chorób. 
3. Środki masowego przekazu(reklamy) wywołują nienaturalną potrzebę, której zaspokojenie może prowadzić do wdrożenia niezdrowych, zwiększających masę ciała nawyków. 
4. Szybkie tempo życia, które jest związane np. z niejedzeniem śniadania w domu lub zastępowanie pożywnego, drugiego śniadania słodkimi lub słonymi przekąskami ze sklepiku szkolnego. 
5. Właściwej masie ciała nie sprzyja także odwożenie i przywożenie dzieci do domu, co bez zwracania uwagi na aktywność fizyczną dziecka poza szkołą, jeszcze bardziej przyczynia się do niezdrowego, siedzącego trybu życia. 
6. W domach zanika regularność spożywania wspólnych posiłków, a także zastępowanie samodzielnego gotowania zamówionymi, mocno przetworzonymi daniami.
7. Wiele uczniów unika zajęć wychowania fizycznego w szkole, co potwierdza raport NIK z 2017 roku, z którego wynika, że 33 proc. uczniów ze szkół podstawowych nie chce ćwiczyć na zajęciach WF-u.

Czemu tak ważne jest zatrzymanie epidemii otyłości u dzieci?

Otyłość występująca u dzieci, czyli w wieku rozwojowym, ma niekorzystny wpływ na ogólny stan organizmu i jest związana z licznymi powikłaniami oraz schorzeniami. Dzieci, które są otyłe, mają zwiększone ryzyko wystąpienia m.in. nadciśnienia tętniczego i innych chorób układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycy typu 2. U tych dzieci częściej niż u szczupłych występuje niealkoholowe stłuszczenie wątroby, astma oskrzelowa, bezdechy senne i choroba refluksowa przełyku, a także bardzo często stwierdza się u nich zespół metaboliczny (schorzenie charakteryzujące się otyłością brzuszną i licznymi zaburzeniami metabolicznymi np. niewłaściwym poziomem glukozy we krwi, cholesterolu itd.). U otyłych dziewcząt może dochodzić do wczesnego dojrzewania płciowego, a także częściej niż u szczupłych występuje zespół policystycznych jajników. Istotne jest także to, że otyłe dzieci z dużym prawdopodobieństwem będą chorowały na nią także w wieku dorosłym, co z kolei zwiększa ryzyko m.in. miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, incydentów sercowo-naczyniowych oraz ich powikłań, niepłodności i chorób układu kostno-stawowego.

Otyłość u dzieci może powodować także liczne problemy psychologiczne związane z brakiem akceptacji ciała przez dziecko, a także otyłego przez rówieśników, brakiem pewności siebie, zaburzeniami jedzenia, izolacją, stygmatyzacją i odrzuceniem oraz poważnymi stanami, w tym depresją. 

O czym powinni pamiętać rodzice, by ich dziecko miało właściwą masę ciała?

• Profilaktykę otyłości można rozpocząć już od pierwszych dni życia. Jest to możliwe, gdyż jak dowodzą badania karmienie piersią przez 3-5 miesięcy zmniejsza ryzyko otyłości o 35%. Jest to znaczące, gdyż mleko matki, w przeciwieństwie do mieszanki modyfikowanej, zawiera liczne składniki regulujące apetyt oraz równowagę energetyczną organizmu. Ważne przy tym jest to, by nie przekarmiać dziecka i tym samym nie stosować karmienia jako idealnego sposobu na uspokojenie dziecka. 
• W późniejszym wieku, gdy dieta dziecka zostanie rozszerzona, zaleca się, by dzieci jadły w spokoju, co w praktyce oznacza, by posiłki były spożywane bez rozpraszaczy typu oglądanie bajek czy w trakcie zabawy. 
• Szczególnie u dzieci młodszych istotne jest także, by nie nagradzać i nie karać ich jedzeniem.
• Kolejną kwestią jest także zmuszanie dziecka do jedzenia – jeśli nie chce jeść w danym momencie lub nie chce zjeść więcej, nie należy go zmuszać. W przeciwnym razie może doprowadzić to do braku umiejętności rozpoznawania poczucia głodu i nasycenia, co z kolei może skutkować przejadaniem i późniejszą nadwagą lub otyłością. 
• Zapobieganie nadmiernej masie ciała to także wdrażanie odpowiedniej ilości aktywności fizycznej. Należy zachęcać dziecko do spędzania czasu na świeżym powietrzu, najlepiej w ruchu przez 1 godzinę dziennie.

UWAGA!

 Otyli rodzice, często nie zauważają nadwagi lub otyłości u swoich dzieci. Czasami także bagatelizują sytuację, gdyż nie są w stanie przyjąć, że nadmierna masa ciała najprawdopodobniej jest wynikiem błędów żywieniowych i niewłaściwego stylu życia, często całej rodziny.

Warto zatem wypracować kilka nawyków, obejmujących wszystkich członków rodziny, które pomogą utrzymać prawidłową masę ciała:

1. Zadbajcie o zoptymalizowaną dietę opierającą się na regularnym spożywaniu wartościowych posiłków.
2. Ograniczcie podjadanie między posiłkami.
3. Jedzcie dania na małych talerzach.
4. Róbcie zakupy i gotujcie razem.
5. Decydujcie co i kiedy jecie, ale nie namawiajcie nikogo, by zjadł więcej niż chce.
6. Podczas posiłków wyłączajcie telewizor, radio, telefony i zrezygnujcie z innych rozpraszaczy.
7. Nie korzystajcie ze środków transportu, jeśli nie jest to konieczne. Spacer zamiast przejazdu samochodem będzie zdrowszy.
8. Spędzajcie czas na świeżym powietrzu, a w szczególności dzieci min. 1 godzinę dziennie bawiąc się w ruchu, nie na siedząco.
9. Zadbajcie o relaks i odpowiednio długi sen sen.
10. Rozmawiajcie ze sobą i rozwiązujcie pojawiające się problemy na bieżąco.

Opracowano na podstawie publikacji  “Otyłość dzieci i młodzieży”- poradnik dla rodziców wydany przez Fundację Instytutu Matki i Dziecka